Technologie hangt rechtstreeks samen met menselijk handelen. We ontwerpen en gebruiken technologieën, vaak bewust. Ook laten we onze keuzes deels bepalen door technologieën, vaak onbewust. En door technologieën beïnvloeden we de keuzes en het handelen van onszelf en anderen, zowel bewust als onbewust. Zo bepaalt technologie hoe we met elkaar omgaan, ook door het versterken of ondermijnen van bestaande normen en sociale rollen. Technologie kan daardoor worden ingezet om vormen van gebruik onmogelijk te maken of groepen uit te sluiten. Sterk gezegd: technologie bepaalt mede wie ‘we’ en ‘anderen’ zijn, en wat ‘we’ en ‘anderen’ kunnen of moeten doen en laten. Participatie en uitsluiting zijn daarmee centrale thema’s van de techniekfilosofie en verwante disciplines zoals wetenschaps- en techniekstudies (STS) en ontwerptheorie. In twee lezingen gaan we op dit thema in, zo veel mogelijk aan de hand van voorbeelden.

Lezing 1. Hoe bevordert technologie uitsluiting?
In de eerste lezing bespreken we allerlei manieren waarop technologie bewust en onbewust wordt ingezet om te beperken en uit te sluiten. Een klassiek voorbeeld vinden we bij Langdon Winner (1980), met het ontwerp van bruggen die de stranden van Long Island ontoegankelijk zouden moeten maken voor bepaalde bevolkingsgroepen. Recenter werk laat allerlei andere, meer structurele vormen van uitsluiting zien, bijvoorbeeld door aannames over gender (Criado Perez 2019) of ‘validisme’ (Shew 2024). Ons doel gaat zijn om zo veel mogelijk manieren en mechanismen te vinden waarmee technologie uitsluit, bijvoorbeeld door vooroordelen te bevestigen of bestaande machtsstructuren te versterken.

Lezing 2. (Hoe) kunnen ‘we’ participatief ontwerpen?
Nadat we allerlei mechanismen van uitsluiting hebben gezien is de vraag: kunnen we in ons ontwerp of gebruik iets doen om uitsluiting te vermijden en participatie te bevorderen? We gaan in op praktische methoden van ‘participatief’ ontwerp of ‘co-creatie’ en op onderliggende filosofische benaderingen zoals de ‘capability approach’ van Amartya Sen en Martha Nussbaum (Clark et al. 2012) en ‘design for democracy’ (Santoni de Sio 2024). Doel hierbij is steeds te laten zien hoe lastig het is om alle vormen van uitsluiting te vermijden en ‘onze’ normen niet op te leggen aan ‘anderen’, maar hoe we wel degelijk mogelijkheden kunnen benutten.

Literatuur
• Clark, David A., Mario Biggeri & Alexandre A. Frediani (eds.) (2012) The Capability Approach, Empowerment, and Participation. New York: Springer.
• Criado Perez, Caroline (2019) Invisible Women: Exposing Data Bias in a World Designed for Men. London: Penguin.
• Santoni de Sio, Filippo (2024) “Design for democracy”, Chapter 10 of Human Freedom in the Age of AI (New York: Routledge), pp. 201-230.
• Shew, Ashley (2023) Against Technoableism: Rethinking Who Needs Improvement. New York: Norton.
• Winner, Langdon (1980) “Do artifacts have politics?”, Daedalus 109: 121-136.

Personalia
Wybo Houkes (1971) studeerde natuur- en sterrenkunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam en wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden. Hij promoveerde op een proefschrift over Kantianisme in kennistheorieën in de vroege 20e eeuw en maakte daarna de overstap naar de techniekfilosofie. Hij werkte aan een filosofie van technische artefacten, met nadruk op hun gebruik en ontwerp, en aan theorieën van technische kennis en culturele evolutie. Sinds 2019 is hij hoogleraar wetenschaps- en techniekfilosofie aan de Technische Universiteit Eindhoven.