Filosofie en wetenschap zijn door en door menselijke ondernemingen die alle kenmerken daarvan vertonen. Zoals dat het (specifieke) vormen van handelen zijn, dat zij aangedreven worden door menselijke intuïtie, inspiratie en verbeeldingskracht. En dat zij als context de sociaal-culturele situatie van hun tijd hebben ofwel op hun eigen wijze spiegel van hun tijd zijn. Kortom dat zij vormen van deelnemen aan de werkelijkheid zijn en vanaf een positie te midden van de dingen beoefend worden, omdat wij mensen van meet af aan participanten aan het werkelijkheidsgebeuren zijn.

Het is nu een merkwaardig feit te constateren dat een lange traditie van filosofisch en wetenschappelijk denken een positie buiten de werkelijkheid betrekt en vanaf zo’n archimedisch punt buiten ruimte en tijd (‘a view from nowhere’) een duiding van de dingen geeft. Denk wat de filosofie betreft aan de posities van Plato, Spinoza en Hegel, om er enkele te noemen. Vanaf zo’n radicaal toeschouwers- of buitenstaandersstandpunt dreigt de levende menselijk ervaring geheel of gedeeltelijk te verdampen. Als die ervaring in haar rijke diversiteit echter ons (enige) bruggenhoofd in de werkelijkheid is, dan zullen we in wijsbegeerte en wetenschap van het standpunt van de deelnemer uit moeten gaan en van daaruit de dingen duiden.

Ik bewandel bij de ontwikkeling van de gedachtegang van deze voordrachten twee wegen: een kritische en een constructieve route. Bij de eerste probeer ik te laten zien dat en op welke manier het toeschouwersgezichtspunt een (sterk) vertekende, dus ongeloofwaardige duiding geeft van de ervaring en überhaupt van ons menselijk doen en denken.

Als we er daartegenover van uit gaan (de constructieve route) dat we, zoals gezegd, bij al ons doen en denken altijd al deelnemers aan het werkelijkheidsgebeuren zijn (ook in wetenschap en filosofie), dan wordt de vraag welke uitleg we vanuit participatief gezichtspunt van de verschijnselen geven, van de wetenschap, maar evenzeer van de (participatie)samenleving, van praktijken zoals de democratie en van onze pogingen om weer op voet van een goede verstandhouding met de natuur te geraken. In dat verband passeren thema’s de revue zoals een handelingstheoretische kijk op filosofie en wetenschap, niet-objectiveerbare verschijnselen van het binnen-perspectief zoals vrijheid, geloof en zin, structuurkenmerken van de ervaring, e.a. Ten slotte uitlopend op de vraag tot welke opvatting van de filosofie een benadering vanuit deelnemersgezichtspunt voert.

Literatuur
• Maurice Merleau-Ponty, Fenomenologie van de waarneming, Boom, Amsterdam 2017.
• Helmuth Plessner, Hoe de mens bestaan kan: inleiding in de wijsgerige antropologie, Samson, Alphen a/d Rijn 1978.
• Michael Polanyi, Personal Knowledge. Towards a Post-Critical Philosophy, The University of Chicago Press, Chicago 1974.
• Guido Vanheeswijck, Over de metafysische behoefte in de mens, Deventer Universitaire Pers, Deventer 2015.
• Koo van der Wal, De symfonie van de natuur. Tableau van een kleurrijke en creatieve werkelijkheid, Gompel & Svacina, Oud-Turnhout/’s-Hertogenbosch 2020.
• Wim Zweers, Participeren aan de natuur. Ontwerp voor een ecologisering van het wereldbeeld, Van Arkel, Utrecht 1995.

Personalia
Koo van der Wal (1934) studeerde wijsbegeerte, godsdienstwetenschap en Duitse taal- en letterkunde te Amsterdam (VU en UvA) en Göttingen. Hoogleraar wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Publicaties op het gebied van onder meer de praktische filosofie, de sociale en cultuurfilosofie en de natuur- en milieufilosofie. Laatste boekpublicaties: De symfonie van de natuur. Tableau van een kleurrijke en creatieve werkelijkheid (2020), Filosofie en spiritualiteit. Leven en denken vanuit een ideële inspiratie (2021) en Zoektocht naar de wortels van het milieuprobleem (2023).