Spinoza wordt algemeen erkend voor de centrale rol die hij heeft gespeeld in de ontwikkeling van moderne ideeën van democratie. Met zijn traktaten over politiek, de vrijheid om te filosoferen en de aard van de menselijke geest bewerkstelligde hij een ommekeer in de relatie tussen filosofie, politiek en religie. Zijn pleidooi voor filosofische kritiek en mensvisie werden in zijn tijd echter onthaald op hevige tegenstand en de eigenlijke boodschap – democratie van de multitude is gebaseerd op diversiteit, kritiek, strijd en verzet – is doorheen de tijd en tot op vandaag niet echt doorgedrongen. Onbekend is daarenboven het feit dat hij voor zijn revolutionaire ideeën terugging op Machiavelli. In deze twee lessen zal worden gefocust op deze genealogische samenhang, de relatie tussen Machiavelli’s en Spinoza’s denken over democratie, de menselijke aard en het leven van de geest die ingaan tegen een politiek gebaseerd op oorlogslogica. In de eerste les zal bij wijze van inleiding worden gefocust op Spinoza’s interpretatie van Machiavelli zoals die naar voor komt in de Tractatus politicus. Van daaruit gaan we terug naar de betekenis van Machiavelli’s werk met een algemene voorstelling van zijn oeuvre in de context en de bespreking van enkele fragmenten uit voornamelijk Il Principe en de Discorsi. Het vooroordeel van zijn zogenaamde verdediging van geweld en bedrog in politiek wordt afgebroken en kritisch geplaatst tegenover zijn ideeën over oorlog en vrede, zijn republikeins-democratische visie, de kritiek op religie en de plaats van perspectief, strijd en verzet in zijn theorie. In de tweede les zal een algemene voorstelling worden gegeven van de architectuur en cruciale concepten van Spinoza’s oeuvre en enkele korte fragmenten van de Tractatus theologico-politicus, eventueel de Ethica en vooral de Tractatus politicus worden besproken. Er zal worden gefocust op de naturalistische ontologie en antropologie, wat dit betekent voor zijn visie op tijd en de menselijke geest, en de veelheid en diversiteit als essentieel voor een politiek gericht op welzijn van iedereen en dus vrede.

Literatuur
• Niccolò Machiavelli, Il Principe en andere politieke geschriften (vertaling P. van Heck), 2006.
• Niccolò Machiavelli, Discorsi. Gedachten over Staat en Politiek (vertaling P. van Heck), 1997, 2024 (herziene uitgave).
• Baruch Spinoza, Theologisch-politiek traktaat (vertaling F. Akkerman), 1997.
• Baruch Spinoza, Ethica (vertaling H. Krop), 2002.
• Baruch Spinoza, Staatkundige verhandeling (vertaling K. D’Huyvetters), 2014.
• Sonja Lavaert, Vrijheid, gelijkheid, veelheid. Het moderne democratie-denken van Machiavelli tot Spinoza en zijn kring, 2020.

Personalia
Sonja Lavaert (°1958) doceert filosofie van de Verlichting, Vrijdenken, Maatschappijtheorieën en Taalfilosofie aan de Vrije Universiteit Brussel. Haar onderzoek is gericht op de genealogie van het modern politiek denken en focust op het heden, de late 17de eeuw, Renaissance en Verlichting. Ze is de auteur van Het perspectief van de multitude (VUBPress, 2011) en Vrijheid, gelijkheid, veelheid. Het moderne democratie-denken van Machiavelli tot Spinoza en zijn kring (VUBPress, 2020) dat in Engelse vertaling verschijnt als Democratic Thought from Machiavelli to Spinoza: Freedom, Equality, Multitude bij Edinburgh University Press in oktober 2024. Ze is co-editor van The Dutch Legacy: Radical Thinkers of the 17th Century and the Enlightenment (Brill, 2017), Aufklärungs-Kritik und Aufklärungs-Mythen. Horkheimer und Adorno in philosophiehistorischer Perspektive (De Gruyter, 2018) en Spinoza et la politique de la multitude (Kimé, 2021).