De thema’s van oorlog en vrede enerzijds en van techniek en artificiële intelligentie (AI) anderzijds zijn op allerlei manieren met elkaar verbonden. Met het begrip ‘tweesnijdend zwaard’ zeggen we dat iets ambivalent is; wapentechniek kan zowel dienen om de vrede te beschermen als om agressief in de aanval te gaan. Maar ook gewone technische producten zoals een boterhammes, een hamer of een auto kunnen een moordwapen worden. 

Alle techniek is ambivalent, heeft goede en slechte kanten. Aan de ene kant zijn er neveneffecten, ongemakken en gevaar, met als uiterste een dystopische wereld met oorlog overal. Aan de andere kant is er het gemak en de vooruitgang, met vrede voor altijd als utopisch vergezicht. 

In twee lezingen kijken we naar de techniek en in het bijzonder van artificiële intelligentie, met als invalshoek oorlog en vrede – en milderen vormen van de goed en slecht. Wat aan bod komt: 

• voorbeelden van techniek voor vrede en voor oorlog,

• belangrijke denkers over techniek, AI, oorlog en vrede,

• de impact en ambivalentie van techniek,

• utopische en dystopische visies op techniek, 

• dual use, de uitwisseling tussen militaire en civiele techniek, 

• gastvrije en vijandige techniek in de leefomgeving en online.

Lezing 1 Slimme technologie en oorlog

Van vuistbijl en speer tot buskruit en verbrandingsmotor en tot computers, techniek kenmerkt onze geschiedenis. De mens bestaat dankzij techniek, is van nature kunstmatig, zeggen techniekfilosofen. Nu maken we de doorbraak mee van Kunstmatige Intelligentie (Artificiële Intelligentie, AI). De invloed lijkt moeilijk te overzien en roept grote vragen op. Kan AI echt denken? Willen we belangrijke beslissingen uitbesteden aan AI? 

Slimme technologie kan aan welzijn, veiligheid en vrede bijdragen, maar ook kwaad en verderf zaaien. Met AI krijgen we nieuwe geavanceerde wapens, zoals automatische bepaling van schietdoelen, of zelfs killer robots. Ook is ‘hybride oorlogsvoering’ in opkomst: het digitaal verspreiden van propaganda en desinformatie, hacken van computers, het verspreiden van virussen om daarmee het internetverkeer, de energievoorziening of de ontwikkeling van atoomwapens in een vijandig land te verstoren. 

In deze eerste lezing ligt de nadruk op de gevaren van de techniek, gebruik voor kwade doelen, machtsongelijkheid, dystopie, oorlog.

Lezing 2 Slimme technologie en vrede

Tegenover de dystopie staat de utopie. In de moderne tijd overheerste aanvankelijk geloof in de maakbaarheid van een volmaakte wereld. Utopisch projecten blijken echter in werkelijkheid vaak dystopisch uit te pakken. We hebben behoefte aan ideeën over vooruitgang met techniek met behoud van de menselijke maat en balans met de natuur. 

Het is belangrijk dat we ethisch reflecteren over gedeelde waarden en het goede gebruik van techniek. Hoe knap artificiële intelligentie ook is, laten we ons dat maar niet door AI laten voorzeggen. Een alledaags voorbeeld van vredige toepassing van artificiële intelligentie: Spraakherkenning en -bediening kan voor ouderen in een huis vol techniek heel handig zijn; deurbellen met camera’s kunnen zeker goed zijn voor de veiligheid, maar liever niet geautomatiseerd verzamelen en analyseren van alle beelden en geluiden, want in verkeerde handen kunnen die data leiden tot manipulatieve controle. 

In de tweede lezing komt aan bod hoe we zoeken naar het goede gebruik van techniek voor gedeelde waarden als vrede, veiligheid en welzijn.

 

• Steven Dorrestijn & Pieter Tijmes (2015), Techniekfilosofie, Techniek, Technocratie. In: Harry Willemsen & Peter de Wind (red.). Woordenboek Filosofie. Geheel herziene en aangevulde uitgave (3 lemma’s: pp. 530-532, 532-533, 533). Antwerpen en Apeldoorn: Garant. Download · website uitgever

• Steven Dorrestijn e.a. (2024). Ethiek & Technologie, maar dan praktisch. Met bijdragen van de leden van het Saxion lectoraat Ethiek & Technologie. Deventer: Hogeschool Saxion, Ethiek & Technologie.

• Jos de Mul (2014). Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0.  Rotterdam: Lemiscaat.

• Hans Achterhuis (2016). De koning van Utopia. Rotterdam: Lemniscaat. (Recensie)

• Lode Lauwaert (2025). AI. Een atoombom, Prometheus. (AI. Een atoombom)

• Huib Modderkolk (2024). Dit wil je écht niet weten: Over de onvoorstelbare wereld achter je scherm. Amsterdam: Podium.

• Coen Simon (red.). Een stok om mee te denken. Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2014.

 

Steven Dorrestijn (1977) is lector Ethiek & Technologie op Hogeschool Saxion. Hij promoveerde in de techniekfilosofie aan de Universiteit Twente. Hij studeerde filosofie in Parijs en werktuigbouwkunde en filosofie in Twente. Zijn onderzoek en publicaties richten zich op het werk van Michel Foucault en de toepassing daarvan in de techniekfilosofie en -ethiek. Daarnaast richt hij zich op de vertaling van inzichten over de impact en ethiek van techniek naar praktische werkvormen (Product Impact Tool, Ethisch paralleltraject, Wijs met techniek). Zie www.stevendorrestijn.nl